W świetle ostatnich wydarzeń, jakie mają miejsce zarówno w większych, jak i co ważne również mniejszych miejscowościach, warto dowiedzieć się, jakie są prawa zarówno protestujących, jak i Policji.
Zgromadzenia spontaniczne
W pierwszej kolejności należy zaznaczyć, że ustawa z dnia 24 lipca 2015 r. Prawo o zgromadzeniach przewiduje tzw. zgromadzenie spontaniczne. Jest to zgromadzenie, które odbywa się w związku z zaistniałym nagłym i niemożliwym do wcześniejszego przewidzenia wydarzeniem związanym ze sferą publiczną, którego odbycie w innym terminie byłoby niecelowe lub mało istotne z punktu widzenia debaty publicznej. Zgromadzenia takiego nie trzeba wcześniej zgłaszać. Nie można też go zakazać.
Zgromadzenie spontaniczne może za to zostać rozwiązane przez Policję, ale tylko w określonych przypadkach. Są to sytuacje gdy:
- jego przebieg zagraża życiu lub zdrowiu ludzi albo mieniu w znacznych rozmiarach;
- jego przebieg powoduje poważne zagrożenie bezpieczeństwa lub porządku publicznego;
- powoduje istotne zagrożenie bezpieczeństwa lub porządku ruchu drogowego na drogach publicznych;
- jego przebieg narusza przepisy ustawy albo przepisy karne;
- zakłóca przebieg innego, legalnego zgromadzenia.
Rozwiązanie zgromadzenia spontanicznego następuje przez wydanie decyzji ustnej podlegającej natychmiastowemu wykonaniu. Musi być poprzedzone dwukrotnym ostrzeżeniem uczestników zgromadzenia o możliwości jego rozwiązania, a następnie ogłoszone publicznie uczestnikom tego zgromadzenia.
Co można robić na zgromadzeniu?
- posiadać transparenty,
- wznosić okrzyki, śpiewać oraz praktykować inne czynności typowe dla pokojowych zgromadzeń;
- być zamaskowanym (to nawet obecnie trzeba);
- nagrywać/fotografować wydarzenie (włączając w to nagrywanie funkcjonariuszy także podczas wykonywania czynności służbowych, bez rozpowszechniania pozyskanego w ten sposób materiału).
Czego nie można robić na zgromadzeniu?
- mieć ze sobą żadnej broni, materiałów wybuchowych i pirotechnicznych lub innych niebezpiecznych narzędzi – stanowi to wykroczenie (art. 50a kodeksu wykroczeń);
- ignorować poleceń przewodniczącego zgromadzenia lub organizatora;
- umieszczać haseł, plakatów, afiszy bądź ogłoszeń w miejscu publicznym – bez zgody zarządcy (art. 63a kodeksu wykroczeń);
- naruszać nietykalności cielesnej funkcjonariuszy publicznych na służbie – stanowi to przestępstwo (art. 222 kodeksu karnego);
- znieważać funkcjonariuszy publicznych (art. 226 kodeksu karnego);
- utrudniać czynności służbowych, czyli np. utrudniać zatrzymania innej osoby (art. 224 kodeksu karnego);
- spożywać alkoholu na placach, ulicach i w parkach z wyjątkiem miejsc, gdzie jest to dozwolone;
- nawoływać do popełniania przestępstw (art. 255 kodeksu karnego, art. 52a kodeksu wykroczeń);
- niszczyć mienia (m.in. art. 288 kodeksu karnego);
- odmówić podania danych osobowych funkcjonariuszowi publicznemu – może to skutkować zatrzymaniem lub kontrolą osobistą;
- ogólnie popełniać przestępstw.
Jakie prawa ma Policja?
Policja przede wszystkim może nas wylegitymować. Uprawnienie to wynika z ustawy o Policji, która nie określa żadnych przesłanek. Oznacza to, że Policja może nas wylegitymować zawsze i bez powodu. Nie musi to się wiązać z popełnieniem przestępstwa. Wylegitymowanie nie oznacza też żadnych negatywnych konsekwencji.
Policja może nas również zatrzymać, jeżeli jest uzasadnione przypuszczenie, że popełniliśmy przestępstwo. Musi jednak zachodzić jednocześnie obawa ucieczki, ukrywania się, zacierania śladów lub nie można ustalić tożsamości osoby zatrzymywanej (stąd trzeba pozwolić na wylegitymowanie).
Oprócz tego Policja może również nas przeszukać. Nie potrzeba do tego nakazu jak na amerykańskich filmach, wystarczy legitymacja służbowa.
Policja może również nałożyć mandat. Mandatu możemy nie przyjąć.
Jakie mamy prawa w przypadku zatrzymania?
- Prawo do informacji o przyczynie zatrzymania i do bycia wysłuchanym (art. 244 § 2 k.p.k.) .
- Prawo do złożenia lub odmowy złożenia oświadczenia w swojej sprawie (art. 244 § 3 k.p.k.) .
- Prawo do niezwłocznego kontaktu z adwokatem lub radcą prawnym i bezpośredniej z nim rozmowy (art. 245 § 1 k.p.k.).
- Jeżeli zatrzymany nie zna wystarczająco języka polskiego – prawo do korzystania z bezpłatnej pomocy tłumacza (art. 72 § 1 k.p.k.) .
- Prawo do otrzymania odpisu protokołu zatrzymania (art. 244 § 3 k.p.k.) .
- Prawo do zawiadomienia osoby najbliższej lub innej wskazanej osoby, jak również pracodawcy, szkoły, uczelni, dowódcy oraz osoby zarządzającej przedsiębiorstwem zatrzymanego albo przedsiębiorstwem, za które jest on odpowiedzialny, o zatrzymaniu (art. 245 § 2, art. 261 § 1, § 2 i § 3).
- Prawo do wniesienia do sądu zażalenia na zatrzymanie w terminie 7 dni od dnia zatrzymania. W zażaleniu można się domagać zbadania zasadności, legalności oraz prawidłowości zatrzymania (art. 246 § 1).
- Prawo do natychmiastowego zwolnienia, jeżeli przyczyny zatrzymania przestały istnieć, albo po upływie 48 godzin od chwili zatrzymania, o ile zatrzymany nie zostanie w tym czasie przekazany do sądu z wnioskiem o zastosowanie tymczasowego aresztowania. W wypadku przekazania do sądu zatrzymany zostanie zwolniony, jeżeli w ciągu 24 godzin od przekazania nie zostanie mu doręczone postanowienie o zastosowaniu tymczasowego aresztowania (art. 248 § 1 i § 2).
- Prawo dostępu do niezbędnej pomocy medycznej.