Darowizny są w Polsce powszechne. Najczęściej mają miejsce między rodzicami i dziećmi lub małżonkami. Tego samego nie można jednak powiedzieć o odwoływaniu darowizny. Odwołanie możliwe jest wyłącznie w szczególnych okolicznościach i tylko w określonym czasie. Dobrze się dowiedzieć, jak cofnąć darowiznę, zanim ją wykonamy lub gdy drastycznie zmienią się stosunki pomiędzy obdarowanym a darczyńcą.
Kiedy można odwołać darowiznę?
Kodeks cywilny przewiduje dwie okoliczności, kiedy można odwołać darowiznę.
Niedostatek darczyńcy
Pierwszy przypadek dotyczy darowizny jeszcze niewykonanej. Można ją odwołać, jeżeli po zawarciu umowy stan majątkowy darczyńcy uległ znacznemu pogorszeniu. Dotyczy to sytuacji, gdy wykonanie darowizny będzie wiązało się z uszczerbkiem dla własnego utrzymania lub z uszczerbkiem dla zobowiązań alimentacyjnych. Mówiąc prościej, dotyczy to sytuacji, gdy zobowiązaliśmy się do czegoś, ale potem nasza sytuacja tak się pogorszyła, że po wykonaniu darowizny sami byśmy potrzebowali pomocy.
Przyczyny zmiany sytuacji majątkowej mogą być różne. Istotne jednak, aby ta zmiana nastąpiła pomiędzy zawarciem umowy a wykonaniem darowizny. Wcześniejsze pogorszenie sytuacji majątkowej nie upoważnia do odwołania darowizny. Nie można też na tej podstawie odwołać darowizny już wykonanej.
Rażąca niewdzięczność obdarowanego
Drugi przypadek dotyczy rażącej niewdzięczności obdarowanego.
Kodeks cywilny nie zawiera definicji rażącej niewdzięczności. Powyższe ocenia sąd na podstawie konkretnych okoliczności sprawy. Jako przykłady można podać odmówienie pomocy w chorobie, odmowę pomocy osobom starszym, rozpowszechnienie uwłaczających informacji o darczyńcy, pobicie czy ciężkie znieważenia.
Niewdzięczność musi być rażąca. Oznacza to, że musi być oczywista, jaskrawa i rzucająca się w oczy. Zachowanie obdarowanego względem darczyńcy musi być szczególnie naganne i powszechnie nieakceptowalne.
W orzecznictwie przyjmuje się, że na zachowanie obdarowanego należy spoglądać przez pryzmat całokształtu okoliczności sprawy oraz genezy i charakteru konfliktu między stronami. Konieczne jest przede wszystkim ustalenie przyczyn niewłaściwych zachowań darczyńcy wobec obdarowanego, które mogą leżeć po obu stronach. Dopiero po dokładnej analizie będzie możliwe ocenienie wystąpienia rażącej niewdzięczności.
Odwołanie darowizny uzasadnia niewdzięczność nie tylko wobec darczyńcy, ale także wobec jego bliskich.
Z powodu rażącej niewdzięczności można odwołać zarówno darowiznę niewykonaną jak i już wykonaną.
Nie można jednak odwołać darowizny, jeżeli darczyńca wcześniej przebaczył obdarowanemu. Nie można również odwołać, jeżeli minął rok od dowiedzenia się o niewdzięczności.
Jak odwołać darowiznę?
Odwołanie następuje przez oświadczenie złożone obdarowanemu na piśmie. Ustawa nie wymaga wskazania przyczyn odwołania w piśmie, dobrze jednak je podać.
Jaki jest skutek odwołania darowizny?
Złożenie oświadczenia o odwołaniu darowizny nie powoduje, że przedmiot automatycznie do nas wraca. W przypadku darowizny nieruchomości konieczne jest zawarcie kolejnej umowy przeniesienia własności nieruchomości. W przypadku, gdy obdarowany odmawia zawarcia takiej umowy, konieczne jest skierowanie sprawy do sądu. Wówczas przedmiotem roszczenia darczyńcy jest żądanie złożenia przez obdarowanego oznaczonego oświadczenia woli. Nieco łatwiej jest w przypadku rzeczy ruchomych. W takim przypadku wystarczy wydanie fizyczne rzeczy, a w przypadku odmowy, pozew do sądu o wydanie tej rzeczy.