Co to jest zachowek?
W polskim systemie prawnym, dzięki testamentom każdy może zupełnie dowolnie rozporządzać swoim majątkiem na wypadek śmierci. Żeby nie doszło do pokrzywdzenia osób najbliższych zmarłego, wymyślony został zachowek. Ustawodawca daje spadkodawcy wybór co do sposobu zapewnienia uprawnionemu należnego mu zachowku. Można powołać takiego uprawnionego do dziedziczenia po sobie, ustanowić na jego rzecz zapis albo też, jeszcze za życia, dokonać na jego rzecz darowizny. Dopiero w sytuacji, gdy uprawniony nie otrzymał w żadnej postaci należnego mu zachowku, przysługuje mu roszczenie o zapłatę odpowiedniej sumy pieniężnej. Jeżeli zaś uprawniony uzyskał jakąkolwiek korzyść, ale wartość tej korzyści jest mniejsza niż należny mu zachowek, może on żądać różnicy pomiędzy kwotą należną a wartością otrzymaną.
Komu przysługuje zachowek, a komu nie?
Zachowek należy się jedynie zstępnym (dzieciom, wnukom, itd.), małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy. Nie przysługuje rodzeństwu zmarłego, jego dziadkom ani partnerowi życiowemu. Należy pamiętać, że zachowek przysługuje tylko osobom, które dziedziczyłyby na podstawie ustawy. Oznacza to, że w sytuacji gdy spadkodawca pozostawił małżonka i dwoje dzieci, tylko te osoby nabędą prawo do zachowku. Nie uzyskają go rodzice spadkodawcy, gdyż nie dochodzą oni do dziedziczenia. Na tej samej zasadzie zachowku nie mogą dochodzić wnuki zmarłego, gdy w chwili śmierci spadkodawcy żyją wszystkie jego dzieci.
Zachowek nie przysługuje osobom, które zostały w testamencie skutecznie wydziedziczone. Zachowku nie mogą też dochodzić osoby uznane za niegodne dziedziczenia, osoby, które zrzekły się dziedziczenia lub odrzuciły spadek przysługujący im z mocy ustawy, a także te, które zawarły umowę o zrzeczeniu się dziedziczenia. Z żądaniem zapłaty odpowiedniej kwoty tytułem zachowku nie może wystąpić również małżonek, co do którego spadkodawca wystąpił o orzeczenie rozwodu z winy małżonka i żądanie to okazało się uzasadnione.
Co i ile się należy?
Przede wszystkim należy pamiętać, że tytułem zachowku można żądać tylko określonej kwoty pieniężnej. Nie można żądać wydania konkretnych składników majątku należących uprzednio do zmarłego (np. mieszkania, samochodu, starej biżuterii po babci).
Jako zasadę ustawa przyjmuje, że wysokość należnego uprawnionemu zachowku odpowiada połowie wartości udziału, który przypadałby mu przy dziedziczeniu ustawowym. Oznacza to, że gdy zmarły pozostawił małżonkę i jedno dziecko, a cały majątek przepisał np. kochance, to żona może żądać 1/4 wartości zapisanego majątku (z ustawy dziedziczyłaby połowę spadku, więc tytułem zachowku przysługuje jej połowa tej wartości).
Odstępstwo od tej zasady zostało przewidziane dla małoletnich zstępnych (tj. tych, którzy nie ukończyli 18 lat) oraz dla osób trwale niezdolnych do pracy. Te kategorie uprawnionych są traktowane w sposób uprzywilejowany i ich zachowek wynosi dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który otrzymaliby przy dziedziczeniu ustawowym. Wracając do wyżej przedstawionego przykładu, dziecko zmarłego, jeżeli byłoby małoletnie, mogłoby żądać od kochanki ojca 1/3 wartości spadku (z ustawy podobnie jak matka dziedziczyłoby 1/2 spadku, a tytułem zachowku może żądać 2/3 tej wartości, tj. 1/2 x 2/3 = 2/6 = 1/3).
Od kogo można się domagać zapłaty zachowku?
W pierwszej kolejności zachowku należy dochodzić od spadkobiercy. Jeżeli jednak spadkobierca obowiązany do zapłaty zachowku jest sam uprawniony do zachowku, jego odpowiedzialność ogranicza się tylko do wysokości nadwyżki przekraczającej jego własny zachowek. To znaczy, że z otrzymanego spadku musi mu zostać wartość odpowiadająca jego własnemu zachowkowi.
Gdy nie można uzyskać zachowku od spadkobiercy, z żądaniem zapłaty odpowiedniej kwoty należy zwrócić się do osoby, która w testamencie uzyskała zapis windykacyjny (o ile oczywiście taki zapis był zrobiony i był to zapis windykacyjny, a nie zwykły). Odpowiedzialność zapisobiercy windykacyjnego zawsze jest ograniczona kwotowo – odpowiada on całym swoim majątkiem, ale do wysokości wzbogacenia będącego skutkiem zapisu windykacyjnego. Oznacza to, że nie musi on płacić więcej niż sam dostał. Często granice tej odpowiedzialności będzie wyznaczać wartość przedmiotu zapisu, ale jeżeli pomiędzy nabyciem przedmiotu zapisu windykacyjnego a wystąpieniem przez uprawnionego z roszczeniem o zachowek wartość ta ulegnie zmniejszeniu (np. wskutek częściowego zużycia zapisanej rzeczy), odpowiedzialność zapisobiercy będzie wyznaczała wartość niższa. Dlatego w przypadku zapisobiercy nie należy zwlekać z wystąpieniem z odpowiednim żądaniem. Odpowiedzialność zapisobiercy windykacyjnego ulega dalszej modyfikacji, gdy jest on uprawniony do zachowku. Jej granice wyznacza w takiej sytuacji różnica pomiędzy kwotą należnego zapisobiercy zachowku a wartością wzbogacenia będącego skutkiem zapisu windykacyjnego, czyli podobnie jak w przypadku spadkobiercy, musi on zatrzymać dla siebie kwotę należnego mu zachowku. Zapisobierca windykacyjny może zwolnić się od odpowiedzialności za zachowek przez wydanie przedmiotu zapisu.
W ostatniej kolejności, gdy pozostałe sposoby zawiodły, zachowku można dochodzić od osoby, która otrzymała darowiznę podlegającą doliczeniu do spadku. Osoba obdarowana przez spadkodawcę jest zobowiązana do zapłaty zachowku tylko w granicach wzbogacenia będącego skutkiem darowizny, a jeśli sama również jest uprawniona do zachowku, wówczas ponosi odpowiedzialność tylko do wysokości nadwyżki przekraczającej jej własny zachowek. Podobnie jak zapisobiorca windykacyjny, obdarowany może zwolnić się od obowiązku zapłaty zachowku poprzez wydanie przedmiotu darowizny. Spośród kilku obdarowanych, obdarowany wcześniej ponosi odpowiedzialność tylko wtedy, gdy uprawniony do zachowku nie może uzyskać uzupełnienia zachowku od osoby, która została obdarowana później.
Kiedy można dochodzić zachowku?
Przede wszystkim zachowku można dochodzić dopiero po śmierci spadkodawcy. Nie ma możliwości uzyskania zachowku wcześniej, nawet gdy wydaje nam się, że spadkodawca rozdaje należny nam majątek innym osobom.
Na dochodzenie praw z tytułu zachowku mamy 5 lat od ogłoszenia testamentu, przy czym jeżeli dochodzimy roszczenia przeciwko osobie obowiązanej do uzupełnienia zachowku z tytułu otrzymanych od spadkodawcy zapisu windykacyjnego lub darowizny, 5 lat liczy się od otwarcia spadku, tj. od chwili śmierci.
Czy spodobał Ci się mój artykuł? Chcesz wiedzieć więcej?
Polecam artykuł: Hipoteka a podział majątku po rozwodzie
.banner-desktop{
cursor: pointer;
}
@media (max-width: 600px) {
.banner-desktop{
display: none;<
}
}
.banner-mobile{
cursor: pointer;
}
@media (min-width: 600px) {
.banner-mobile{
display: none;
}
}
